Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει διττό χαρακτήρα: από τη μια αναδείχθηκε σε κεντρικό πολιτικό σχηματισμό ως παιδί της εποχής του, και από την άλλη έρχεται από μακριά, έχοντας στις αποσκευές του καθορισμένους στόχους και μεθόδους. Όσο και αν τα δύο αυτά στοιχεία λειτούργησαν συνεργατικά, δεν παύουν να βρίσκονται σε διαρκή ένταση, που εν πολλοίς ευθύνεται και για το διάχυτο άγχος που υπάρχει σχετικά με το μέλλον του κόμματος.
Τι γίνεται λοιπόν όταν άλλα θέλει η κοινωνία και άλλα το κόμμα; Για παράδειγμα, οι πολίτες που προσβλέπουν στον ΣΥΡΙΖΑ μιλάνε συχνά για διαφάνεια, τιμωρία όσων κλέβουν δημόσιο χρήμα, χτύπημα της αναποτελεσματικότητας του Δημοσίου. Από την άλλη, τα μέλη και τα στελέχη του κόμματος (θα ήθελαν να) βάζουν σε προτεραιότητα την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Τα παραπάνω κάποτε συγκλίνουν σε κοινούς στόχους, οπότε τα εκλογικά ποσοστά ευημερούν, και άλλοτε όχι, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη ανταγωνιστικών εσωκομματικών και δημόσιων στρατηγικών.
Αυτό που κυρίως κάνει τα πράγματα δύσκολα είναι ότι συχνά η αριστερά παρεμβαίνει σε μια πραγματικότητα που απλώς φαντάζεται ότι υπάρχει, αντί να αξιοποιεί απτά δεδομένα –από την εμπειρία της αλλά και από τις αναλύσεις των σύγχρονων επιστημών– για να καθορίσει το πεδίο δράσης της. Έτσι, όταν σχεδιάζει μια συγκέντρωση διαμαρτυρίας (όπως αυτές των τελευταίων εβδομάδων) το κάνει σαν να πιστεύει πως αρκεί ένα κάλεσμα για να βγει ο κόσμος στο δρόμο. Ρητορικά βέβαια αναγνωρίζει πως η κοινωνική πραγματικότητα είναι σύνθετη, δυσκολεύεται όμως να αφήσει στην άκρη τα απλοϊκά εργαλεία με τα οποία είναι εξοικειωμένη και να σχεδιάσει πιο σύνθετες παρεμβάσεις.
Ας δούμε ένα άλλο παράδειγμα. Πολλοί χρησιμοποιούν ιστορικές αναφορές για να περιγράψουν το σήμερα, ασκώντας παράλληλα σκληρότατη πολεμική σε άλλες. Κι όμως, είτε μιλάει κανείς για κατοχή, είτε για το ΕΑΜ, τους Λαμπράκηδες ή το «θα σας ταράξουμε στη νομιμότητα», υπάρχει ένα πολύ κοινό υπόστρωμα. Ενώ λοιπόν μαίνεται η αντιπαράθεση για το ποια αναλογία είναι η πιο αριστερή, παραβλέπεται ότι όλες μεταφέρουν μηχανιστικά και σχεδόν απλοϊκά το χτες στο σήμερα για να κινητοποιήσουν τους ανθρώπους με συγκινησιακούς όρους. Το ζήτημα δεν είναι αν είναι καλύτερο να μας συνεγείρει ο Ηλιού ή οι Επονίτες, αλλά κατά πόσο η τελετουργική επίκληση «ηρωικών» στιγμών του παρελθόντος κοιμίζει τελικά τα αντανακλαστικά, αποκρύπτει τη συνθετότητα των πραγμάτων και ενισχύει συντηρητικές προσεγγίσεις για το σήμερα. Το κάθε ΕΑΜ δημιουργήθηκε στις δικές του κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες, από ανθρώπους που ξεπέρασαν το παρελθόν (τους) για να οικοδομήσουν κάτι καινούριο. Σήμερα, αν το κάνουμε θα το κάνουμε σίγουρα διαφορετικά ή μπορεί και καθόλου, προς όφελος κάποιας άλλης ιδέας.
Ναι, λοιπόν, να μαθαίνουμε από την ιστορία, αλλά όχι τόσο ημερομηνίες και ονόματα όσο το κοινωνικό υπόβαθρο που τη δημιουργεί. Αν όμως πρώτος στόχος της αριστεράς είναι να σχεδιάσει συγκεκριμένη πολιτική για τη συγκεκριμένη κατάσταση, τότε σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαίο να απογυμνώσει το λόγο και τη μέθοδό της από περιττά υλικά, και να επικεντρωθεί στη επίδραση που έχουν εδώ και τώρα όσα πρεσβεύει. Όχι μόνο δεν υπάρχει κανένας λόγος να αντιμετωπίζει τους ανθρώπους της κοινωνίας της γνώσης σαν αγράμματους χωρικούς που πρέπει να τους λέει ιστορίες από την (αριστερή) βίβλο για να πάρουν μπρος, αλλά αντίθετα μπορεί να έχει υψηλές απαιτήσεις από αυτούς. Σήμερα η πολύτιμη συνεισφορά του κόμματος δεν είναι να προσφέρει μασημένη τροφή, όπως παλιότερα, αλλά να λειτουργήσει ως συλλογικός διανοούμενος, προβάλλοντας οράματα που ταιριάζουν σε πραγματικά σύγχρονους ανθρώπους.
Υπάρχει όμως μία προϋπόθεση για να δουλέψουν όλα αυτά. Πρέπει και τα ίδια τα στελέχη της αριστεράς να αποκτήσουν αντίστοιχα υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους, και μάλιστα ακόμη κι αν κάτι τέτοιο μπορεί τελικά να οδηγήσει πολλά από αυτά να παίξουν λιγότερο σημαντικό ρόλο από εκείνον που επιφυλάσσουν στον εαυτό τους…
Μέχρι νεωτέρας 